Tritikale ( Triticale sp.) je biljna vrsta koja je nastala ukrštanjem pšenice i raži. Svoju primjenu našla je u ishrani svih vrsta domaćih životinja, za pravljenje koncentrovane stočne hrane od zrna ili kao nadzemna voluminozna stočna hrana.
Po svojim osobinama prinosnija je od svojih roditeljskih komponenti, posebno u manje povoljnim ekološkim uslovima uspijevanja. Tritikale karakteriše visoka otpornost prema bolestima, štetočinama i suši, te veliki areal rasprostranjenja, odnosno mogućnost gajenja u regionima gdje kukuruz ne uspijeva, ili u područjima sa umjereno klimom, kao ozimi usjev.
Hranjiva vrijednost tritikalea se ogleda u sadržaju proteina, koji se kreće u procentualnom intervalu od 14-17 %, visokom sadržaju aminokiseline lizin koja iznosi oko 0,52 % što je od 10-30 % više u odnosu na količinu lizina u komercijalnim sortama pšenice. Takođe, plod je izrazito bogat fosforom, vitaminima grupe B ( B1, B2, B3, B6 ), tokoferolom, fermentima koji razlažu složena organska jedinjenja, skrobom, šećerima rastvorljivim u vodi, celulozom, uljima i dr. Prema dosadašnjim saznanjima, koncentrovana stočna hrana napravljena od zrna titikalea najbolje rezultate ostvaruje u ishrani živine i muznih grla. Kao krmna biljka tritikale je prinosnija u odnosu na ostala prava žita.
Pored ishrane životinja, tritikale može da se koristii u ishrani ljudi, u prehrambenoj industriji za dobijanje raznih tjestenina i drugih pekarskih proizvoda.
U odnosu na ostala žita, predstavlja usjev novijeg datuma i rezultat je oplemenjivačkog rada čovjeka koji je započet polovinom XIX vijeka. Danas, dobija sve veći značaj , u visokorazvijenim zemljama koristi se u savremenoj stočarskoj proizvodnji, gaji se na preko četiri miliona hektara sa prosječnim prinosom od 4 t/ha.
Polazeći od činjenice da su agrotehnička ulaganja znatno manja u odnosu na ostala prava žita, te da je prilagodljivost i otpornost mnogo visoka, tritikale je pogodan za gajenje u uslovima organske i održive poljoprivrede.
Uslovi uspijevanja
Tritikale se odlikuje visokom otpornošću prema suši i niskim temperaturama, pa dobre rezultate postiže i na većim nadmorskim visinama. Prezimljava bolje od pšenice, otporniji je na nagla otapanja snijega i pojavu ledene kore. Male potrebe za toplotom omogućavaju biljkama da tokom toplijih zima i ne prekidaju svoj porast.
Zahvaljujući snažno razvijenom korjenovom sistemu, velike usisne moći, potrebe tritikalea za vlagom su dosta manje u odnosu na pšenicu. Izrazita otpornost na sušu dolazi od voštanih prevlaka na listu i sposobnosti zadržavanja vode u ćelijama. Odlika biljke je usporeno fiziološko odumiranje, tako da lisni aparat funkcioniše duže nego kod pšenice i raži i samim tim je produžen period nalijevanja zrna. Iz tog razloga se u zrnu nakupi 1-2% više proteina nego kod pšenice, odnosno 3-5% više nego kod raži.
Najbolji rezultati u proizvodnji zabilježeni su gajenjem tritikalea na plodnim zemljištima, kao što su černozemi i livadske crnice, međutim zahvaljujući svojim morfološkim odlikama korjenovog sistema i genetičkim osobinama, veoma uspješno se gaji na kiselim, pjeskovitim, zaslanjenim zemljištima, siromašnim mikroelementima ili u uslovima visoke koncentracije toksičnih elemenata. Tako se gajenjem tritikalea na podzolastim, pjeskovitim, ritskim, novoosvojenim zemljištima, kao i na isušenim barama i krčevinama, odnosno na svim zemljištima čija je kiselost malja od 5,3, mogu ostvariti veći prinosi nego sa bilo kojom njivskom kulturom.
Tritikale je perspektivna ratarska kultura koja zaslužuje pažnju proizvođača, našla je svoje mjesto u ratarskoj i stočarskoj proizvodnji, a sve je više prisutna i u ljudskoj ishrani. Zelena masa krmnih sorti tritikalea je nježna i sladunjava, zbog čega je stoka vrlo rado jede. Mnogi selekcioneri smatraju da je tritikale hljebno žito budućnosti jer već sada njegov potencijal rodnosti nadmašuje postojeća prava žita. Uspijeva u marginalnim područjima proizvodnje pšenice u kojima ona konstantno zbog ekoloških uslova podbacuje u prinosu (brdsko-planinska područja), a sorte raži visokog stabla ne mogu u potpunosti iskoristiti plodnost zemljišta, a da ne dođe do polijeganja.
